«Τυφλοί/ές, ανάπηροι/ες, άλλο: Από τον ευγονικό λόγο για την τυφλότητα στην «αποκατάσταση» των αναπήρων»
(Β. Χάλαζα, υπ. δρ. Ιστορίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παν. Αιγαίου)
Η ανακοίνωση αυτή θα παρουσιάσει την ιστορική διαδρομή των ιδεών και της ορολογίας αναφορικά με την αναπηρία στην Ελλάδα κατά τον 20ο αιώνα. Στην Ελλάδα, οι τυφλοί/ές ήταν η πρώτη κατηγορία αναπήρων για την οποία υπήρξε αρχικά φιλανθρωπικό ενδιαφέρον και κατόπιν κρατική μέριμνα. Ήταν, επίσης, η πρώτη κατηγορία αναπήρων που οργανώθηκε συνδικαλιστικά διεκδικώντας την ιδιότητα του πολίτη. Αυτή η ιδιαίτερη συνθήκη διαχώρισε την τυφλότητα από άλλες κατηγορίες αναπηρίας στο πρώτο μισό του αιώνα σε επίπεδο ιδεών, αλλά και οδήγησε στην επικεντρωμένη στην τυφλότητα κρατική μέριμνα στο δεύτερο μισό του αιώνα. Εστιάζοντας στις ευγονικές ιδέες του Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου, του έλληνα διευθυντή στο Perkins School for the Blind στη Βοστόνη των ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα, του Γεώργιου Δροσίνη, με πρωτοβουλία του οποίου ιδρύθηκε ο Οίκος Τυφλών στην Αθήνα το 1906, και της Ειρήνης Λασκαρίδου, της πρώτης και μακροβιότερης διευθύντριας του σχολείου του Οίκου Τυφλών, καταδεικνύω τους τρόπους με τους οποίους ιστορικά διαμορφώθηκε η πρώτη συζήτηση για την «αποκατάσταση» των τυφλών. Από τη δεκαετία του 1950 και έπειτα, η συζήτηση αυτή επεκτάθηκε στην «αποκατάσταση» των αναπήρων γενικά, στην ελληνική επικράτεια. Περαιτέρω, αναδεικνύω την ευγονικού προσανατολισμού στιγματιστική νομοθεσία και ορολογία που περιόριζε τα άτομα με αναπηρία στο μεταίχμιο κοινωνικών θέσεων και ταυτοτήτων, αποδίδοντάς τους «ανικανότητες» που τους διαχώριζαν από την κοινωνία των αρτιμελών. Στην παρουσίαση αυτή η αναπηρία προσεγγίζεται ως ένα καταπιεστικό κοινωνικά κατασκευασμένο σύστημα που εμπεδώνεται κοινωνικά και ιδεολογικά μέσα από την παθολογικοποίηση και την ιατρικοποίησή της. Ως σχήμα ερμηνείας της κατάστασης της αναπηρίας χρησιμοποιώ την «παραμονή στο κατώφλι» (liminality) και επιχειρώ να αναδείξω την κοινωνική και πολιτική εδραίωση της ιατρικής προσέγγισης της αναπηρίας ως ενός συστήματος καταπίεσης. Ένα σύστημα που έχει τις ρίζες του στις ευγονικές ιδέες, οι οποίες είχαν διαμορφωθεί στον δυτικό κόσμο κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Η παρουσίαση αυτή βασίζεται σε εκτεταμένη αρχειακή έρευνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό και στη μελέτη περιοδικών εκδόσεων των τυφλών και του Τύπου.